10 yaşındaki Defne Özparlar hayal etti, Ülker gerçekleştirdi. Şirketin 48 yıldır ürettiği Çokoprens artık kalp şeklinde, pembe çikolatalı ve pembe ambalajlı “Çokoprenses” olarak da üretileceğe benziyor. Ürünün kız çocuklarının sempatisini kazanıp çok satması kuvvetle muhtemel. Kırmızı ambalajlı Çokoprens ve pembe ambalajlı Çokoprensesi gördüğümde benim aklıma ilk gelen ise sadece günden güne büyüyen “pembe vergi” sorunu.
“Pembe vergi” aslen devletin tahsil ettiği bir vergi değil; piyasadaki mal ve hizmetlerin fiyatlandırılmasında cinsiyetin önemli bir rol oynadığına, maliyet aynı olmasına rağmen kadın ürünlerinin ve hizmetlerinin neredeyse sistematik olarak erkek ürünleri ve hizmetlerinden daha pahalı olduğuna dikkat çekmek için kullanılan bir terim. Burada altı çizilmesi gereken nokta, ürünlerin ya da hizmetlerin daha pahalı oluşunun kadınlara özel bir ürün ya da hizmet üretmek için ekstra bir maliyet oluşuyor olmasından ya da kadınların daha fazla alışveriş yapıyor olmasından kaynaklanmadığı. Diğer bir deyişle sorun sadece serbest piyasa dinamiklerinden kaynaklanmıyor. Pembe vergi deodoranttan şampuana, giyim ürünlerinden çocuk oyuncaklarına, kuaför hizmetlerinden kuru temizlemeye kadar her türlü sektörde etkisini gösteriyor ve zaten erkeklere göre daha az kazanan kadınların üzerinde ek bir ekonomik yük oluşturuyor. Piyasadaki hemen hemen bütün mal ve hizmetlerden bu ek bedelin alınıyor olması, pembe vergiden etkilenmeyen ürün ve hizmetlere ulaşımı neredeyse imkânsız hale getiriyor.
ABD’de ciddi pembe vergi yükü var
“Pembe verginin” kadınlara maliyeti ülkeden ülkeye değişebiliyor. California Eyaletinin 1993 senesinde yaptığı bir araştırma kadınların sadece hizmetler üzerinden ödediği pembe vergi miktarının senelik yaklaşık 1.351 Dolar olduğu sonucuna ulaşıyor. Enflasyon göz önünde bulundurulduğunda bu rakam Aralık 2024’te 2.961 Dolara tekabül ediyor. Amerika’da yapılan çok sayıda diğer araştırma da hem ürünler hem de hizmetler üzerinden ciddi bir pembe vergi yükü ile karşı karşıya kalındığını ortaya koyuyor. Almanya’da ise hizmetler üzerinden bir pembe vergi alınıyor olsa da ürünlerde böyle bir sorunun olmadığı ifade ediliyor. Ülkemizde 2022’de yapılan bir araştırmaya göre kadın ürünleri erkek ürünlerine göre ortalama %7,4 daha yüksek
fiyatlarla piyasaya sürülüyor. Bu oran New York Eyaletinden daha ciddi bir pembe vergi sorunu ile karşı karşıya olduğumuzu gösteriyor. Zira, New York Tüketici Departmanının 2015’te yaptığı kapsamlı araştırma, Eyalette ürünler üzerinden alınan pembe vergi oranının %7 olduğunu ortaya koyuyor.
Pembe vergi aslında net bir cinsiyet ayrımcılığı örneği. Bununla birlikte, şirketlerin fiyat politikalarını serbest piyasa dinamiklerinin belirlediği ve kadınların alışveriş konusundaki özel isteklerinin ve alım taleplerinin erkeklerden çok daha fazla olduğundan bahisle, konuya ilişkin tartışma genellikle asıl sorundan sapıyor. Araştırmalarla ortaya konmuş gerçek bir toplumsal sorunun, incelenmeden sadece basmakalıp fikirlerle önemsizleştirilmesi son derece faydasız ve üzücü.
Neyse ki bazı kanun koyucular durumun ciddiyetinin farkında ve önlem almaya çalışıyor. California Eyaleti ve New York Eyaleti bu sorunun önüne geçmek için özel birer kanun yürürlüğe koydu, Avrupa Birliğinde de uygulanabilen bir yönerge mevcut. Fakat alınan yasal önlemler sorunu tamamen ortadan kaldırmada yetersiz kalıyor.
“Pembe vergi” sorununun ortadan kalkabilmesinin yolu yasal düzenlemelerin yanı sıra tüketicinin piyasa üzerinde oluşturacağı sistemli baskıdan geçiyor. Bic’in kadınlara özel olarak ürettiği kalemler o kadar tepki çekti ki piyasadan kaldırıldı. Doritos’un kadınlara özel daha küçük paketlerde ve ellere daha az bulaşacak şekilde üreteceğini duyurduğu cips, gelen tepkiler üzerine hiçbir zaman reyonlarda yerini alamadı.
Ülker, çocuklarımız için daha anlamlı bir şey yapsın
Tüketicilerde bu bilincin oluşmasında firmaların, medyanın ve sivil toplum kuruluşlarının da rolü büyük. Burger King’in pembe vergiye dikkat çekmek amacıyla kadınlara özel normalinden daha pahalı ve tek ekstra özelliği pembe kutusu olan ‘Chick Fries’ı satışa sunması çok konuşuldu. Kanada’da GirlTalkHQ’nun bir kahve dükkanıyla anlaşarak bir günlüğüne kadın müşterilere daha pahalı kahve satması hatırı sayılır bir farkındalık yarattı. Fransa’da Georgette Sand’ın senelerdir pembe vergi problemini duyurmak için verdiği uğraşların Avrupa’da sorunun bu denli gündem haline gelebilmesinde etkisi büyük.
Çokoprensesin fiyatının Çokoprensten yüksek olup olmayacağı bir muamma. Fiyattan bağımsız olarak, pembe vergi sorunu kadınların ve kız çocuklarının hayatını bu denli olumsuz etkilerken, ülkemizde erkek çocuklar, yapay olarak renklendirilmemiş çikolatalı, yuvarlak şekilli, kırmızı ambalajlı Çokoprens yerken; kız çocuklar, pembe renkli çikolatalı, kalp şekilli ve pembe ambalajlı Çokoprenses yemesin. Ürünlerdeki yapay cinsiyet farklılaştırmasına alışmasın, bunu özümsemesinler. Çocukların hayallerine duyarlı olduğu belli olan Ülker, çocuklarımız için daha anlamlı bir şey yapsın, Çokoprens ya da Çokoprenses olmasın, bütün çocuklara hitap edecek tek bir ürün ortaya konulsun.
Son derece popüler bir ürün olan Çokoprens aracılığı ile başlayan bir tartışmanın ülkemizde pembe vergi konusunda bir bilinç oluşmasına yardımcı olacağı kesin. Belki de bu tartışma sorunun çözümü yolunda atılacak ilk adımlardan biri olur. Pembe vergi sadece kadınların ve kız çocuklarının değil, bütün toplumun sorunu. Biraz çikolata ve bisküvinin her sorunu hafifletici etkisi, bu toplumsal sorunu çözmek konusunda da bize önemli bir destek sağlayabilir.
