Ucuza, sadece 99 dolara DNA’mızı test ettirsek ve gelecekte karşılaşabileceğimiz olası hastalıklardan haberdar olsak fena mı olur?

Hiç fena olmazdı elbette. Anne Wojcicki’nin kurucu ortağı olduğu 23andMe tam da bu fikirle kuruldu, dediğini de yaptı, 15 milyon kişi bu şirkete DNA testini yaptırdı.

Bu sayede gelecekteki hastalıklarını öğrenenlerden kayıp kuzenlerini bulanlara kadar pek çok şey başarıldı ama bir şey hariç: 23andMe kâr edemedi, çünkü insanlar doğal olarak sadece bir kez DNA testi yaptırıyorlardı. Peki şirket nasıl sürekli para kazanacaktı?

Eldeki genetik veriyi kullanıp ilaç icad edilebilir miydi? Veya başka aboneşik servisleri  olabilir miydi?

2021’de halka açıldıktan sonra bir ara 6 milyar dolar değere kadar ulaşan 23andMe bir türlü sağlam ve kalıcı bir gelir modeli kuramadı ve geçen pazar günü iflas koruma başvurusu yapmak zorunda kaldı.

Şimdi şirketin geleceği belirsiz ama Anne Wojcicki henüz vazgeçmiş değil.

Şirketin hikayesini The Wall Street Journal’dan Rolfe Winkler yazdı, biz de geniş bir çevirisini sunuyoruz:

***

Anne Wojcicki bırakmaya hazır değil.

Kurucu ortağı olduğu şirket 23andMe, bugüne kadar 1 milyar dolardan fazla para yaktı ve personelinin yarısından fazlasını işten çıkardı. Wojcicki’nin arkadaşlarıyla doldurduğu yönetim kurulu bile, onun şirketin geleceğiyle ilgili stratejisine ikna olmadığı için geçen eylül ayında toplu halde istifa etti.

Pazar gecesi, şirket iflas koruması için başvuruda bulundu, geleceği belirsiz. Wojcicki şirketi geri almaya yemin etti.

Bir zamanlar hakim olan “Yapabilirim” iyimserliği, Wojcicki’nin DNA testini milyonlara ulaştırmasına yardımcı oldu. Ayrıca, 23andMe’nin ilaç geliştirmek ve sağlık hizmeti sağlamak için elindeki tıbbi veri hazinesini kullanmaya karar vermesiyle pahalı ve nihayetinde başarısız stratejiler izlemesine neden oldu.

İflas mahkemesinde, daha önce diğer teklif verenleri engellemesini sağlayan süper oy veren hisseleri sıradan hisseye dönüştürüldü. Ve bir zamanlar şaka yollu da olsa Google’dan daha büyük olacağını söyleyen Wojcicki’nin şirketi satın alma teklifleri, iki yönetim kurulu tarafından reddedildi.

Wojcicki yaptığı açıklamada, sağlık hizmetlerinde yenilik yapmanın zor olduğunu söyledi. “23andMe, bireyleri kendileriyle ilgili önemli bilgilerin doğrudan sahibi yaptı, genetik kimlikleri ve kişiselleştirilmiş önleyici bakımları hakkında yepyeni bir şekilde düşünmeleri için kökten farklı bir şeye öncülük etti.”

Tükürme Partileri

Wojcicki, Stanford Üniversitesi Fizik Bölümü’nün bir zamanlar başkanının kızı olarak Silikon Vadisi’nin merkezinde büyüdü. Yale’de buz hokeyi oynadı ve üniversiteden sonra finans firmalarında çalıştı ve sağlık şirketlerini analiz etti.

Kız kardeşi Susan, Palo Alto’daki evinin garajını Google adında bir şirket kuran bir çift mühendise kiralamıştı. Wojcicki, Google’ın kurucu ortağı Sergey Brin ile burada tanıştı. Brin onu henüz adı verilmemiş bir genetik girişiminin kurucusu Linda Avey ile tanıştırdı.

İşte 23andMe böyle ortaya çıktı, Wojcicki, şirletin kurucu ortağı oldu.

23andMe insanlara kendi DNA’larını öğrenebilmelerine olanak sağlıyordu, bunun için test kitlerini satmak istiyor. Ama bu testler 399 dolar gibi yüksek bir fiyata mal oluyordu. Doğal olaral bu fiyattan müşterisi de sınırlıydı.

O yüzden ünlülerin vs katıldığı “tükürük partileri” yapılıp böyle bir halkla ilişkiler kampanyası yürütülmeye başlandı. Tükürük partileri o kadar moda oldu ki, New York Moda Haftası’ndan Davos’taki Dünya Ekonomik Forumu’na kadar her yerde insanlar DNA’ları için tükürük vermeye başladı.

Fiyat düştü, ancak 2013’te Amerikan Gıda ve İlaç İdaresi FDA, şirketin gereken verileri sağlamadığını ve bunun için izin almadığını söyledikten sonra 23andMe’ye sağlık testini pazarlamayı bırakmasını söyledi.

Şu anda şirketi tek başına yöneten Wojcicki, FDA’in iznini kovalamaya başladı. Arkadaşı ve eski FDA yöneticisi David Kessler, bir röportajda ona ajansın uyarısını ciddiye almasını söylediğini hatırladı. Wojcicki bu tavsiyeye uydu ve sonunda iznini aldı.

FDA izni ve artık 99 dolara düşmüş fiyat etiketi ile testlerin geniş kitlesel pazar için bir çekiciliği vardı. Kayıp kardeşlerini veya ebeveynlerini keşfeden insanlarla ilgili hikayeler sosyal medyadan TV’lere her tarafta çıkmaya başlayınca, 23andMe viral oldu. Herkes test yaptırıyordu.

Merdivenleri çıkarken

Fakat daha ilk günden itibaren, hiçbir zaman ortadan kaybolmayacak bir problemleri vardı: Her insan ömründe sadece bir kez test yaptırıyordu, yani herkes sadece bir kez ödeme yapıyordu.

Peki o zaman şirket gelecekte nasıl para kazanacaktı? Wojcicki, elinde birikmekte olan genetik veri deposundan yararlanmanın yeni yollarını aradı.

23andMe’nin verilerini yeni ilaçlar yapmak için kullanmayı hedefleyerek daha fazla nakit topladı ve şirketin yeni bir ilaç keşif işine yöneltti. Ama yeni bir ilacı piyasaya sürmek yıllar ve yüz milyonlarca dolar alabilir, bu da bu planını riskli hale getiriyordu.

Wojcicki bir yıldız statüsündeydi, o zamanki Alex Rodriguez ile Met Gala kırmızı halısında yürüdü ve kız kardeşi Susan ile Vanity Fair’in Oscar partilerine düzenli olarak katılıyordu.

Wojcicki, personeli ikiye katlamak için Sunnyvale’de pahalı yeni bir ofis binası kiraladı. Ofiste çalışanlar için bir spor salonu ve ücretsiz öğle yemeği vardı.

Şirket 2021’de halka açıldı ve kısa bir süreliğine 6 milyar doların biraz üzerinde değere sahip oldu. Daha da fazla sermaye sağlamıştı, ancak yine de düzenli gelir elde etmek için mücadele ediyordu.

Wojcicki, daha iyi hasta bakımı sağlamak için genetik raporları kullanabileceği umuduyla, telesağlık şirketi Lemonaid Health’i 400 milyon dolara satın aldı. Plan işe yaramadı ve Lemonaid’in geliri de yarıya düştü.

2020’de Wojcicki, 23andMe+’ı piyasaya sürdü. Bir çeşit abonelik hizmeti satacaktı. 23andMe, yatırımcılara milyonlarca müşterinin kaydolacağını söylemişti. Sadece birkaç yüz bin kişi abone oldu.

Başarısız Teklifler

Nakit azalmasıyla birlikte şirket, 2023’te işten çıkarmalara başladı. Ve Nisan 2024’te şirket hisse senedi bir doların altına düşünce Wojcicki, şirketi satın alıp halka açık olmaktan çıkartmayı teklif etti. Ağustos ayında, 23andMe yönetim kurulu şirket için ilk teklifini reddetti ve ona “hayal kırıklığına uğradıklarını” söyleyen bir mektup yazdı. Wojcicki, o sırada ölümcül kanserle hastanede olan ve altı ay önce oğlunu kaybeden kız kardeşi Susan’a bakıyordu. Susan bir hafta sonra öldü.

Yönetim kurulu bir ay bekledi ve ardından şirketin stratejik yönü konusunda Wojcicki ile aynı fikirde olmadıklarını söyleyerek toplu halde istifa etti.

İlk yönetim kurulunun istifasının ardından Wojcicki, Ekim ayında yeni bir yönetim atadı. Ama o yönetim de beş ay sonra hisse başına 0,41 dolarlık teklifini reddetti. 

İflas başvurusundan sonraki gün Pazartesi günü hisse senetleri %60 düşüşle 0,73 dolara düştü.

Bir zamanların rüya şirketi yok olmanın eşiğindeydi artık.

Şirketin elinde 15 milyondan fazla insanın genetik verileri var ve bu verilerin geleceği de tehlikede.