Bugünlerde Türkiye de bütün dünya da Netflix’te izleyen bütün anne babaları derin iç hesaplaşmalara sürükleyen bir diziyi, Adolesence’ı konuşuyor.
Dört bölümlük mini dizide hiç görülmese ve adından sadece birkaç kez söz edilse de, başrollerden birinde Instagram adlı sosyal medya uygulaması ve onun ortaokul-lise çağı çocuklar üzerindeki etkileri var.
Ama dizi onu ele almasa da, o çağdaki çocukları en fazla etkileyen sosyal medya uygulamalarının başında Snapchat adlı uygulama geliyor; çünkü bu uygulama 18 yaş altı çocuklar arasında en yaygın kullanılan uygulama. (Diğerleri TikTok, WhatsApp ve Instagram.)
Adolesence dizisi, izleyen bütün anne babaları derin bir iç hesaplaşmaya sürüklüyor: Acaba çocuğumu doğru yetiştirdim mi?
Snapchat hayata, üzerine komik bazı efektler ekleyebildiğiniz ve sadece bir kez izlenebilen kısa videoların paylaşıldığı bir uygulama olarak başladı ama zaman içinde başka uygulamaların özelliklerini de üzerine ekledi, artık fotoğraf paylaşımından yazılı mesajlaşmaya, video ve sesli sohbetten başka eklentilere kadar devasa bir uygulamaya dönüşmüş durumda.
18 yaş altı çocuklar arasında başlıca sosyal medya olması, hayatın bir anlamda Snapchat üzerinde devam etmesine neden oluyor.
Uygulamanın yazılı mesajlar için bir hata olarak değil kasıtlı olarak yaptığı bir şey çok tartışılıyor örneğin. Normalde yazılı mesajlaşmada gelen mesajın üzerine dokunursunuz, mesajı okursunuz ve bu arada karşı tarafa da mesaj okundu bilgisi gider.
Ama Snapchat’te uygulama geliştiricileri kasıtlı olarak bir “yarım sürükleme” (half-swipe) hareketine imkan tanıyor. Gelen mesajı yarım sürüklerseniz mesajı okuyorsunuz ama karşı tarafa okundu bilgisi gitmiyor.
Çocuklar arasında flörtleşmenin ilk aşamaları, eskiden de olduğu gibi “konuşma” aşaması. Ama artık “konuşma” gündelik gerçek hayatta buluşarak değil daha çok sosyal medya üzerinden takipleşme ve burada konuşma şeklinde yapılıyor.
Pek çok uzmana göre erkek çocuklar bu yarım sürükleme özelliği ile küçük kız çocuklarına hayatı zehir ediyor. Bu zehir etme hali geçmişte öyle büyük eleştirilere neden oldu ki Snapchat “Sorunu çözme” sözü verdi.
Ama şirketin getirdiği çözüm yarım sürüklemeyi tamamen kaldırmak değil tam tersine bu özelliği paraya çevirmek oldu; şirket Snapchat+ adını verdiği aylık ücreti 4 dolar olan bir “premium abonelik” modelini satışa sundu.
Eğer bu parayı öderseniz, birisi sizin mesajlarınızı yarım sürükleme ile okuyacak olsa bile bundan haberiniz oluyor, daha fenası siz eğer Snapchat+ sahibiyseniz, sizin mesajınızı yarım sürüklemeyle okumaya kalkışan biri ekranında bir göz emojisi görüyor, yani sizin baktığınızı karşı taraf biliyor haberi geliyor.
Bu yeni uygulama beraberinde çok sayıda başka problemi getirdi. Yarım sürükleme meraklıları artık izlenebileceklerinin farkındalar; mesajları yarım sürüklemeyle okunup yine de cevapsız bırakılan, yani bir anlamda “ghost” edilen küçük kız çocukları ise artık “ghost” edildiklerinin farkındalar. Oysa eskiden mesajı okundu mu okunmadı mı farkına tam varamıyorlar, dolaylı yollardan sonuç çıkarmaya çalışıyorlardı.
Adolesence dizisinde sınıf arkadaşı bir kız çocuğu tarafından “incel” (involuntary celibate-istemeden bakir veya Türkiye’de yaygın adlandırmasıyla ‘abazan’) olmakla nitelenen 13 yaşındaki bir erkek çocuğun öyküsü var.
Küçük kızlar veya erkekler tarafından reddedilmek de, “ghost” edilmek, yani yok sayılmak da çok yaralayıcı olabiliyor. Snapchat tam da buna oynuyor çoğu uzmana göre.
Snapchat’im başka özelliği, özellikle küçük kız çocuklarının dışlanma, zorbalığa uğrama korkularını iyice gıdıklıyor. Bu özelliğin adı “SnapMap.”
Eğer uygulamanın bu imkanına kendinizi dahil ettiyseniz (ki çoğu çocuk dahil buna) arkadaş listenizdeki insanların o an nerede olduklarını görebiliyorsunuz.
OIkul sonrası buluşup AVM’ye gitmeyi önerdiğiniz ama size “İşim var” deyip gelmeyen arkadaşlarınızın sizsiz bir AVM’de buluştuklarını görmek, o yaş grubu çocuklar için çok yıkıcı olabiliyor.
Snapchat sözcüsü bir seferinde “Kalbimiz, kız veya erkek arkadaşıyla çıkan çocukların yanında atıyor” demiş ve eklemişti: “Snapchat kullanıcılarının üzerindeki baskıyı arttırmayı değil hafifletmeyi hedefliyoruz.”
Ancak Snapchat’in pek çok unsuru bu açıklamanın tersine işaret ediyor. Aksine çoğu uzmana göre uygulama özellikle kız çocuklarının kendilerine güvensizliklerini yaratma ve derinleştirme üzerinden para kazanmaya çalışıyor.
