Amerikan Başkanı Donald Trump, 2. Dünya Savaşı sorasında Amerika öncülüğünde kurulan dünya serbest ticaret düzenini, yani bir anlamda küreselleşmeyi sona erdiren gümrük vergisi kararlarını açıkladı.
Trump’ın Amerika için “kurtuluş günü” diye adlandırdığı 2 Nisanda açıklanan vergilere göre, ABD bundan böyle dünyanın bütün ülkelerine en az yüzde 10 gümrük vergisi uygulayacak.
Trump, bu yüzde 10’luk verginin üzerine, kendilerine ticareti güçleştirici, Amerikan mallarının satılmasına engelleyici vergi ve benzeri şeyler (buna para biriminin değeriyle oynamak da dahil) koyduğunu öne sürdüğü ülkelere “karşılık vergisi” adı altında cezalandırıcı bir vergi daha getirdi. Bu cezalandırma vergisi örneğin Çin’e yüzde 34, Vietnam’a yüzde 46, Avrupa Birliği ve Japonya’ya yüzde 20 oranında uygulanacak. Amerika, en çok ticaret yaptığı ve kendisine en çok mal satan ülkeleri cezalandırdı.
Tuhaf matematik
Ancak ABD bu cezalandırma oranını hesaplarken, daha doğrusu karşı ülkenin ABD mallarına uyguladığı “vergi”yi hesaplardan çok ilginç bir matematik kullandı.
Buna göre ABD’nin o ülkeye verdiği ticaret açığı o ülkeden yapılan ithalata bölündü ve Trump’a göre o ülkenin uyguladığı ilave gümrük vergisi bulundu.
Örneğin Çin, ABD ile ticaretinde 291,9 milyar dolar ticaret fazlası veriyor, buna karşılık ABD’den 433,8 milyar dolarlık ithalat yapıyor. 291,9 bölü 433,8 rakamı ise 0,6728 ediyor. Bu da Trump’ın elinde tuttuğu tabloya Çin’in ABD’ye yüzde 67 vergi uyguladığı olarak geçti.
Oysa dış ticaret açığının bu ABD’nin ihracat rakamına bölünmesi sadece ihracat ile ithalat arasındaki dengesizliği gösteren bir rakam; o ülkenin uyguladığı vergi değil.
Örneğin Türkiye ile Rusya arasında, Rusya lehine ciddi bir ticaret fazlası var ama bu fazla Rusya’nın Türk mallarının ülkeye girişini vergiler veya başka şeylerle zorlaştırmasından değil, Türkiye’nin Rusya’dan petrol ve doğal gaz ithal etmek zorunda olmasından kaynaklanıyor.
Trump ne umuyor?
ABD Başkanı Trump bu vergi hamlesiyle ülkesine yatırım gelmesini ve ülkesinin dünyanın geri kalanıyla olan ticaret açığının dengelenmesini ümit ediyor.
Ancak dünyanın geri kalanı da ABD’den yapacağı ithalata ilave vergi koyacağını, yani ABD’ye misilleme yapacağını çoktan duyurdu. Karşılıklı gümrük vergilerinin arttırılması ise dünya ticaretini çok azaltma, dolayısıyla küresel bir ekonomik durgunluk veya yavaşlama riski yaratma tehlikesi içeriyor.
O yüzden dünyanın dört bir yanında ve Amerika’da borsalar keskin düşüşler yaşamaya başladı.
Bu yeni gümrük vergilerinden ilk planda Amerikan tüketicilerinin olumsuz etkilenmesi bekleniyor. Nitekim ilk etkiler otomobil fiyatlarında görülmeye başlandı bile. Ayrıca ABD’deki bazı otomobil fabrikaları tedarik zincirlerindeki aksamalar nedeniyle üretimlerine ara vereceklerini de duyurdu. Diğer ülkelerin vergi misillemelerine girişmesi ABD’de tüketicilerin daha fazla hayat pahalılığı yaşamasına neden olabilir ve ülkede enflasyon artışı endişeleri büyümüş durumda.
6 gün sonra yürürlüğe giriyor
Beyaz Saray’dan yapılan açıklamada, ABD Başkanı Trump’ın 1977 tarihli Uluslararası Acil Ekonomik Yetkiler Yasası (IEEPA) kapsamındaki yetkisini kullanarak, ülkenin ticaret ilişkilerindeki karşılıklılık eksikliği, döviz manipülasyonu ve diğer ülkeler tarafından sürdürülen yüksek katma değer vergileri gibi politikaların neden olduğu ticaret açığına karşı önlem aldığı aktarıldı.
Bu kapsamda tüm ülkelere getirilen yüzde 10 oranındaki temel gümrük vergisinin 5 Nisan’da yürürlüğe gireceği bildirilen açıklamada, ülkelere özel olarak belirlenen daha yüksek oranlı tarifelerin ise 9 Nisan’da yürürlüğe gireceği kaydedildi.
Açıklamada, bu tarifelerin ticaret açığından kaynaklanan tehdidin ortadan kalktığı veya hafiflediği belirlenene kadar yürürlükte kalacağı vurgulandı.
Açıklamada, sektörel tarifelerin açıklandığı çelik, alüminyum, otomobil, bakır, yarı iletkenler ve kereste gibi ürünlerle ABD’de bulunmayan enerji ve belirli minerallerin karşılıklı tarife düzenlemelerinden muaf olacağı bildirildi.
Geçen yıl ABD’nin mal ticaret açığının 1,2 trilyon doları aştığına işaret edilen açıklamada, 2001’de yüzde 28,4 olan ABD’nin küresel üretimdeki payının 2023’te yüzde 17,4’e düştüğünün bilgisi paylaşıldı.
İşçi Partisi yanlısı The Guardian’a göre küresel ticaret savaşı başlıyor.
Piyasalar nasıl tepki gösterdi?
Trump’ın yeni gümrük vergileri açıklamasından kısa bir süre sonra ABD’deki endekslerde değer kaybı görüldü.
S&P 500 yaklaşık yüzde 1,5 oranında gerilerken, Nasdaq 100 ise yüzde 2 kayıp yaşadı.
Çarşamba akşamı, büyük ithalatçı şirketlerin hisseleri de darbe aldı.
Nike’ın hisseleri yüzde 6 düşerken, General Motors yüzde 3 geriledi.
Çip devi Nvidia da sert bir düşüş yaşadı. Başlangıçta yüzde 2 yükselen hisseleri, Tayvan’a yüzde 32 oranında tarife uygulanmasının ardından yaklaşık yüzde 5 daha aşağıda seyretti.
İngiltere ile Avrupa’daki endeksler, ABD’dekilere kıyasla biraz daha korunaklı görünüyor. Asya piyasalarında keskin düşüşler gözlendi.
Altın fiyatı ise yeni bir rekor kırdı. Borsa vadeli işlemlerindeki sert düşüşün ortasında yatırımcıların güvenli liman olarak gördüğü altın ons başına 1.350 doların üzerine çıktı.
Muhafazakar Parti yanlısı Daily Telegraph’a göre de kötü günler kapıda.
Amerikan iş dünyası ne dedi?
Trump’ın duyurduğu tarife açıklaması, ABD’li iş dünyası lobi grupları tarafından büyük ölçüde eleştirildi.
Gruplar, yeni gümrük vergilerinin operasyonları üzerindeki etkisinden endişe duyduklarını ifade etti.
Örneğin Çin’den ithal edilen çoğu mala mevcut vergilere ek olarak toplamda yüzde 34’lük bir ek vergi uygulanacak olması ticaret gruplarının tepkisini topladı.
AFP’nin aktardığına göre, Ulusal Restoranlar Birliği yaptığı yazılı açıklamada, “Bu ölçekte yeni tarifelerin uygulanması, işletmecilerinin restoranlarını açık tutmak için üstesinden gelmek zorunda kalacakları değişiklik ve aksaklıklar yaratacaktır” ifadeleri yer aldı.
Ulusal İmalatçılar Derneği Başkanı Jay Timmons, “İmalatçılar için riskler daha yüksek olamazdı” dedi.
ABD’deki birçok imalatçının zaten düşük kâr marjlarıyla çalıştığını vurgulayan Timmons şöyle devam etti:
“Yeni gümrük vergilerinin yüksek maliyetleri yatırımları, istihdamı, tedarik zincirlerini ve dolayısıyla Amerika’nın diğer uluslarla rekabet etme ve önde gelen üretim süper gücü olarak liderlik etme yeteneğini tehdit ediyor.”
Yale Üniversitesi Bütçe Laboratuvarı’nın yakın tarihli bir analizinde, ithalata uygulanan yüzde 20’lik genel bir tarifenin ortalama ABD hanehalkına en az 3 bin 400 dolarlık bir maliyet getirebileceği tahmin edildi. Bu, pek çok Amerikalı için hayat pahalılığını oldukça artıracak bir dönem olarak yorumlandı.
Tüketici Teknolojisi Derneği Başkanı Gary Shapiro yaptığı açıklamada, “Yeni tarifeler, Amerikalılar üzerinde büyük vergi artışlarıdır; bu, enflasyonu artıracak, ana caddelerdeki işleri yok edecek ve ABD ekonomisi için bir resesyona neden olabilecek” dedi.
Shapiro, “Bu tarifeler tüketici fiyatlarını yükseltecek ve ticaret ortaklarımızı misilleme yapmaya zorlayacak” diye ekledi.
Birçok birliğin yoğun eleştirilerine rağmen, bazı lobi grupları da duyuruya daha olumlu yaklaştı.
Amerikan İmalat Birliği Başkanı Scott Paul, “Bugünkü ticaret eylemi, yerli imalatçıları ve Amerika’nın işçilerini önceliklendiriyor” dedi.
Paul, Trump’ın duyurusunu “doğru yönde atılmış gerekli bir adım” olarak nitelendirdi.
Ekonomistler ne dedi?
Beyaz Saray, yeni gümrük vergilerini gösteren bir tablo paylaştı.
Bu tablonun ilk sütununda ülke isimleri, ikinci sütununda ülkelerin ithalatlarında ABD’ye uyguladığı gümrük vergisi oranları ve üçüncü sütunda da ABD’nin uygulayacağı misilleme gümrük vergisi oranları ya da resmi deyişle “mütekabil vergi” oranları yer aldı.
Koç Üniversitesi’nde ekonomi profesörü olan Selva Demiralp tablodaki terminolojinin “Trump’ın bakış açısını yansıtması açısından ilginç” olduğunu söyledi.
Demiralp “İkinci sütundaki rakamlar varsayımsal. Mesela Türkiye’nin ABD’den yaptığı ithalata toplu halde uyguladığı iddia edilen yüzde 10’luk bir vergi bulunmuyor” dedi.
Prof. Dr. Demiralp, bu nedenle ABD’nin uyguladığı vergiye neden “misilleme” dendiğinin de anlamasının kolay olmadığını ifade etti.
Borsa İstanbul’un eski Yönetim Kurulu Başkanı ve Genel Müdürü Prof. Dr. İbrahim Turhan, “Bugün bence ABD, çok dramatik bir şekilde kendi kurmuş olduğu küresel düzeni ve Amerikan yüzyılının sonunu ilan etti” dedi.
Habertürk TV yayınına bağlanan Turhan, “Bu bütün dünyayı 20. yüzyılın sonundaki koşullara geri götürüyor. Bundan sonra uluslararası ilişkilerde idealizmin yeri olmayacak. Yerini çok soğuk ve sert realizm alacak. Küresel güvenlik konsepti izolasyonizme bırakacak” öngörüsünde bulundu.
Turhan’ın değerlendirmesine göre Trump’ın kararıyla birlikte küresel entegrasyon, tedarik zincirleri ve değer ağları da yerini merkantilist politikalara bırakacak.
Uluslararası Para Fonu’nun eski baş ekonomisti Ken Roggoff, BBC’ye yaptığı değerlendirmede “Trump, küresel ticaret sistemine bir nükleer bomba attı” dedi.
Dünyanın en büyük ekonomisi olan ABD’nin resesyona girme ihtimalinin bu açıklamayla birlikte yüzde 50’ye yükseldiğini öngören Roggoff, ABD’ye yapılan ithalata bu düzeyde vergi getirilmesinin sonuçlarının “akıl almaz” olacağını söyledi.
