Türkiye, 2025’e geçmişe göre daha ümitli başlamıştı. Enflasyon düşüyordu ve daha da düşecekti. Buna bağlı olarak Merkez Bankası faiz indirimlerine başlamış, piyasada herkesin dilinde olan “finansmana erişim sıkıntısı”sın, yani şirketlerin bankalardan kredi alamaması sorunun hafifleyeceğine dair bir beklenti oluşmuştu.
Ama şimdi rakamlar bu beklentilerin tam tersini söylüyor. Ekonomi gazetesinden İbrahim Ekinci’nin derlediği rakamlar ve yorumları da bu yönde. Ekinci’nin yazısını aktarıyoruz:
***
İş çevrelerinden her söz alan yetkili, finansmana erişimden söz ediyor. 19 Mart sonrası değişen iktisadi iklim, indirim döngüsünü kesintiye uğrattı. Program başladıktan 2 yıl sonra, faizler yeniden yükselmeye başladı. Dövizde tablo değişti. Baskı devam ediyor. Bu koşullar içinde öncü göstergeler alarm vermeye başladı. GSYİH ile ilişkili olan çeşitli serilerin birleştirilmesiyle oluşturulan bileşik öncü göstergeler endeksi (MBÖNCÜ- SÜE) değeri Eylül 2024’ten sonra hareketlenerek Aralık 2024 itibariyle 100,60 değerini almış, iktisadi faaliyetin uzun dönem eğiliminin üzerine çıkmış, pozitif bölgeye gelmişti. Ancak, 2025 ilk çeyreğin 3 ayında da yeniden uzun dönem eğiliminin altına geldi ve Mart 2025 itibariyle 99,43 değerini aldı. Genel tabloya göre nisan – mayıs itibariyle de daha da düşmüş olması muhtemeldir.
Sanayi üretimi, elektrik tüketimi, kapasite kullanımı, yatırımlar, güven endekslerinin tamamı birden paralel şekilde olumsuz sinyal veriyor. Toplam sonuç yavaşlama olarak ortaya çıkıyor. Birçok iktisatçı da buna dikkat çekiyor. “Reel sektörün maruz kaldığı reel kredi faizinin tarihi yüksek düzeylere” geldiğine dikkat çeken Prof. Dr. Hakan Kara da “önümüzdeki aydan itibaren ekonomide yavaşlama” beklediğini söyledi. TEPAV Makroekonomi Çalışmaları Programı Direktörü Ali Çufadar “yüksek faizin yıpratıcı etkisinin çok derin hissedilmeye başlandığına” dikkat çekiyor. Göstergelere gelince:
Sanayi üretiminde yavaşlama
Sanayi üretimi şubatta yıllık %1,9, aylık %1,6 azaldı. Gerek aylık, gerekse yıllıkta 2024 sonundan itibaren azalma eğilimi devam ediyor. Şubatta alt sektörleri (2021=100 referans yıllı) incelendiğinde, gaz, buhar ve iklimlendirme (+%8,5) hariç diğer iki büyük alt sektörde azalma derin oldu. Madencilik ve taş ocakçılığı sektörü endeksi bir önceki yılın aynı ayına göre %5,8, imalat sanayi sektörü endeksi %2,5 azaldı. PMI (üretim, SA) Mart 2025 itibariyle 47,3 değerini aldı. Bu rakam, 2024 başından bu yana en düşük ikinci değer. Ocakta 48, şubatta 48,3’tü.
Güven endeksleri aşağı gidiyor
– Ekonomik güven endeksi Mart ayında 100,8 iken, Nisan ayında %4,2 oranında azalarak 96,6 değerini aldı.
– Bir önceki aya göre Nisan ayında tüketici güven endeksi %2,3 oranında azalarak 83,9 değerini,
– Reel kesim (imalat sanayi) güven endeksi %2,3 oranında azalarak 100,8 değerini,
– Hizmet sektörü güven endeksi %4,3 oranında azalarak 109,5 değerini,
– Perakende ticaret sektörü güven endeksi %2,5 oranında azalarak 110,6 değerini
– İnşaat sektörü güven endeksi %4,2 oranında azalarak 85,1 değerini aldı.
İktisadi yönelim anketinde beklentiler olumlu değil
Merkez Bankası’nın İktisadi Yönelim İstatistiklerinde, önümüz açısından olumlu bir beklenti tablosu yok. “Genel gidişat, gelecek üç aydaki üretim hacmi, gelecek üç aydaki toplam istihdam, son üç aydaki toplam sipariş miktarı ve gelecek üç aydaki ihracat sipariş miktarına ilişkin değerlendirmeler” endeksi azalış yönünde etkilemiş. Yine iktisadi yönelim istatistiklerinde stok durumu da yavaşlamaya işaret ediyor. MB değerlendirmesinde; “Mevcut mamul mal stokları seviyesinin mevsim normallerinin üzerinde olduğunu bildirenler lehine olan seyrin mevsim normallerinin altında olduğunu bildirenler lehine döndüğü gözlenmektedir” deniliyor. Veriyi değerlendiren Prof. Dr. Hakan Kara, “Sanayide yatırım ve istihdam beklentileri aşağı giderken stokların da azalması sektörde umudun giderek azaldığını gösteriyor” dedi.
OSB’lerde elektrik tüketiminde düşüş var 2025 yılı mart ayında elektrik tüketimi, bir önceki aya göre 1,52 oranında azaldı. 2024 yılının aynı ayına göre de elektrik tüketimi 2,96 oranında azaldı. İlk çeyrek itibariyle 2024 yılının aynı dönemine göre 0,55 oranında azaldı.
Kapasite kullanım oranı düşüyor
İmalat Sanayi Kapasite Kullanım Oranı (KKO) 2025 yılı Nisan ayında, imalat sanayi genelinde mevsimsel etkilerden arındırılmış olarak bir önceki aya göre 0,6 puan azalarak yüzde 74,6 seviyesinde gerçekleşti. Mevsimsel etkilerden arındırılmamış Kapasite Kullanım Oranı (KKO), bir önceki aya göre 0,1 puan azalarak yüzde 74,3 seviyesinde gerçekleşti. 2023 yılı son çeyreğinden buy ana düşüş eğilim trend gösteriyor.
Yatırımlarda ve yatırım eğilimlerinde derin düşüş var
En son şubat ayı yatırım teşvik verileri açıklandı. 89.5 milyarlık yatırım projesi belgeye bağlanmış. Geçen yıl şubat ayında bu rakam 85,5 milyar lira. Bir yıllık enflasyon dikkate alındığında reel olarak %25 civarında düşüş görülüyor. Ocak – şubat ayları olarak bakıldığında düşüş çok daha fazla. 2024 ilk iki ayında yatırım tutarı 186 milyar gözüküyor. Bu yıl ilk iki ayın tutarı 146 milyar lira. Merkez Bankası’nın yatırım eğilimleri istatistikleri de benzer sonuçlar gösteriyor. 2025 yılı bahar dönemi verilerine göre; hem gerçekleşen yatırım harcamaları hem de gelecek dönem için planlanan yatırım harcamaları yönünden düşüş izleniyor. 2024 güz döneminde imalat genelinde brüt yatırım harcamalarındaki artış %20 ,2 iken bu yıl güz dönemi için aynı veri %12,7 gözüküyor.
