Türkiye’nin en önemli kamu bankalarından biri olan HalkBank’ın tepesinde 10 yılı aşkın zamandır bir demoklesin kılıcı sallanıyor. Amerikan savcıları, HalkBank’ın Rıza Zarrap aracılığıyla ABD’nin iran’a uyguladığı yaptırım ve ambargoların delinmesine yardımcı olduğu, bu yüzden cezalandırılması gerektiğini öne sürüyorlar. HalkBank bu iddialara bugüne kadar temelde “Amerikan yargısı bankamızı yargılayamaz” diyen bir hukuki tezle itiraz ediyordu. Bu tez yıllardır çeşitli mahkemeler ve temyiz mahkemeleri arasında gidip geldikten sonra son olarak dün ABD Yüksek Mahkemesinde tartışıldı ve Amerika’nın anayasa mahkemesi sıfatını da taşıyan bu en yüksek yargı organı HalkBank’ın tezini reddetti, bankanın yargılanabileceğine hükmetti. Böylece New York kenti Manhattan savcılığı tarafından 2019’da açılan davanın devam etmesinin önü açıldı.
Gelen haberlerin ardından Halkbank hisseleri yüzde 12’den fazla değer kaybetti.
HalkBank, İran’ın başta Türkiye olmak üzere bazı ülkelere yaptığı petrol ve doğal gaz satışlarından elde ettiği gelirin yatırıldığı bankaydı. Bankadaki bu hesaplar, ancak belirli şartlar altında ve Amerikan ambargosunu delmeyecek yöntemlerle kullanılabiliyor, hesaplardan ancak bu yöntemlerle İran’ın yetkilendirdiği kişilerin para çekmesine veya başka yerlere para gönderilmesine izin veriliyordu.
İran’ın yetkilendirdiği kişilerden biri de, artık Amerika’da yaşamakta olan İran asıllı Türk vatandaşı Rıza Zarrap’tı. Zarrap başlangıçta HalkBank’tan çektiği İran parasıyla külçe altın satın alıyor ve bu altını İran’a yolluyordu. Ancak Amerikan yönetimi bu yöntemin dolaylı olarak ambargoların delinmesi ve İran’ın petrol gelirlerini kullanmasını sağladığını görünce, İran’a altın gönderilmesi de ambargo kapsamına alındı.
Bunun üzerine Rıza Zarrap, İran’a ambargo kapsamı dışında kalan yiyecek maddeleri ve ilaçlar gönderdiğini öne sürmeye başladı ve bankadan para çekmeye devam etti. Ancak bu ticareti sahte olduğu, örneğin buğday taşıdığı iddia edilen gemilerin aslında o kadar buğday taşıyamayacak kapasitede olduğu ortaya çıktı.
Rıza Zarrap bu sebeplerle yargılandığı davada itirafçı oldu, aynı davada dönemin HalkBank Genel Müdür Yardımcılarından Hakan Atilla hapis cezasına çarptırıldı ve cezaevine girdi. Mahkeme Hakan Atilla’yı İran’a yönelik ambargoların delinmesine yardımcı olmaktan mahkum etti.
Bu davadan ayrı olarak bir de HalkBank’ın tüzel kişiliğine dava açıldı Amerika’da. Bu davayla ilgili HalkBank, Amerikan yargısının Amerika’da herhangi bir tüzel kişiliğe sahip olmayan bankayı yargılayamayacağına dair bir hukuki tezi savundu bugüne kadar. Bu tez defalarca yemek mahkemeyle çeşitli temyiz mahkemeleri arasında gitti geldi, son olarak ABD Yüksek Mahkemesi’nin bu tezi tartışmaya değer bulması HalkBank’a ümit verdi. Ancak Yüksek Mahkeme dün itibarıyla bu tezi reddetti, yani bankanın yargılanmasının önünü açtı.
Amerikan yargısı geçmişte benzer bazı başka bankaları da yargıladı ve ağır para cezalarına çarptırdı. Borsada dün HalkBank hisselerini panik halinde satıp hisse değerinin yüzde 12 düşmesine neden olan yatırımcılar, benzer bir yüksek cezanın HalkBank’a da gelmesinden korktukları için bunu yaptılar.
