Nobel Ödül Komitesi, 2025 Nobel Kimya Ödülü’nün kazananlarını açıkladı. Yapılan duyuruya göre ödül, “metal-organik çerçevelerin geliştirilmesi için” yaptıkları çalışmalar dolayısıyla Japonya’dan Susumu Kitagawa, Avustralya’dan Richard Robson ve ABD’den Omar M. Yaghi’ye verildi.
Nobel Ödülü Komitesi tarafından kazananların resmedildiği bir görsel de paylaşıldı. Ödülün verildiği isimler ve çalıştıkları kurumlar şöyle:
“Susumu Kitagawa: Kyoto Üniversitesi, Japonya, Richard Robson: Melbourne Üniversitesi, Avustralya ve Omar M. Yaghi: California Üniversitesi, Berkeley, ABD”
Nobel Ödül Komitesi tarafından, araştırmacıların araştırmasının önemine ilişkin yapılan bilgilendirmede ise şu ifadelere yer verildi:
“2025 Nobel Kimya Ödülü sahipleri, gazların ve diğer kimyasalların akabileceği geniş boşluklara sahip moleküler yapılar oluşturdular. Metal-organik çerçeveler olarak adlandırılan bu yapılar, çöl havasından su elde etmek, karbondioksiti yakalamak, zehirli gazları depolamak veya kimyasal reaksiyonları katalize etmek için kullanılabilir.
Susumu Kitagawa, Richard Robson ve Omar Yaghi, 2025 Nobel Kimya Ödülü’nü almaya hak kazanmıştır. Bu bilim adamları, yeni bir moleküler mimari formu geliştirmiştir. Yapılarında metal iyonları, uzun organik (karbon bazlı) moleküllerle birbirine bağlanan köşe taşları işlevi görmektedir.
Metal iyonları ve moleküller bir araya gelerek büyük boşluklar içeren kristaller oluşturmaktadır. Bu gözenekli malzemeler, metal-organik çerçeveler (MOF) olarak adlandırılmaktadır. MOF’larda kullanılan yapı taşlarını değiştirerek, kimyagerler belirli maddeleri yakalamak ve depolamak için bunları tasarlayabilirler. MOF’lar ayrıca kimyasal reaksiyonları tetikleyebilir veya elektrik iletebilir.
Nobel Kimya Komitesi Başkanı Heiner Linke, “Metal-organik çerçeveler, yeni işlevlere sahip özel yapım malzemeler için daha önce öngörülemeyen
Her şey 1989 yılında Richard Robson’ın atomların doğal özelliklerini yeni bir şekilde kullanmayı denemesiyle başladı. Robson, pozitif yüklü bakır iyonlarını dört kollu bir molekül ile birleştirdi; bu molekülün her kolunun ucunda bakır iyonlarına çekilen bir kimyasal grup vardı. Birleştirildiklerinde, düzenli ve geniş bir kristal oluşturmak için bağlandılar. Bu, sayısız boşlukla dolu bir elmas gibiydi.
Robson, moleküler yapısının potansiyelini hemen fark etti, ancak yapı kararsızdı ve kolayca çöküyordu. Ancak Susumu Kitagawa ve Omar Yaghi, bu yapı yöntemine sağlam bir temel sağladılar; 1992 ile 2003 yılları arasında ayrı ayrı bir dizi devrim niteliğinde keşif yaptılar. Kitagawa, gazların yapıların içine ve dışına akabileceğini gösterdi ve MOF’ların esnek hale getirilebileceğini öngördü. Yaghi, çok kararlı bir MOF yarattı ve rasyonel tasarım kullanılarak modifiye edilebileceğini ve böylece yeni ve istenen özellikler kazandığını gösterdi.
Ödül sahiplerinin çığır açan keşiflerinin ardından, kimyagerler on binlerce farklı MOF oluşturdu. Bunların bazıları, sudan PFAS’ı ayırma, çevrede bulunan ilaç kalıntılarını parçalama, karbondioksiti yakalama veya çöl havasından su toplama gibi uygulamalarla insanlığın en büyük sorunlarının çözümüne katkıda bulunabilir.”
