Türkiye Cumhuriyeti, daha ‘cumhuriyet’ olmazdan önce ‘Egemenlik kayıtsız şartsız milletindir’ ilkesi üzerine bina edilmişti.

Mustafa Kemal Atatürk ve arkadaşları, 19 Mayıs 1919’da Samsun’a çıkar çıkmaz daha ilk duyurularında, İstanbul’daki Osmanlı Sarayından ve padişahtan kopuşu ifade etmek için “Egemenlik kayıtsız şartsız milletindir” demişler ve bir yıldan kısa bir süre içinde 23 Nisan 1920’de Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin açılmasını sağlayıp, Kurtuluş Savaşı’nı bütün halkı temsil eden bu Meclis aracılığıyla yapmışlardı.

Kurtuluş Savaşı’nın zaferle sonuçlanması, Misakı Milli’deki düşman işgalinin sona ermesi, ardından da Lozan Antlaşmasının yapılmasıyla tam egemenliği ve bağımsızlığı dünya tarafından da kabul edilen Türkiye’nin yapması gereken tek bir şey kalmıştı: Cumhuriyet ilan etmek.

29 Ekim 1923’ten bir yıl önce TBMM zaten saltanatı kaldırmış, 600 yıllık Osmanlı idaresine resmen son vermişti. 29 Ekim, o yüzden Atatürk ve arkadaşlarının  yürüttüğü Anadolu Devrimi’nin doğal bir uzantısı ve sonucuydu.

Bakın o günü, Anadolu Ajansı okuyucularına nasıl duyurmuştu:

“Türkiye Devleti bir cumhuriyettir”

AA Arşivi’ndeki bültene göre, Meclis, 29 Ekim 1923 Pazartesi saat 18.00’de İsmet İnönü başkanlığında toplandı. Anayasa Komisyonu tarafından sunulan ve anayasa değişikliğini içeren teklif acilen görüşülmesi için gündeme kaydedildi.

Görüşe sunulan tasarıda şu hükümler yer aldı:

“Egemenlik kayıtsız şartsız milletindir. Ulusal işlerin fiili idarenin yönetim şekli halka dayanmaktadır. Türkiye Devleti bir cumhuriyettir.

Türkiye Devleti’nin dini İslam, resmi dili Türkçedir.

Türkiye Devleti, Büyük Millet Meclisi tarafından yönetilir.

Türkiye Cumhuriyeti’nin Cumhurbaşkanı, Genel Kurulun toplantısında bir yasama dönemi süresi için kendi üyeleri arasında Millet Meclisi tarafından seçilir. Cumhurbaşkanı görevini halefi seçilene kadar sürdürür. Geçmiş başkan yeniden seçilebilir.

Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı, Türk Devleti’nin başıdır. Bu sıfatıyla gerekli gördüğü zaman, Büyük Millet Meclisi ve Bakanlar Kurulunun başkanlığını yapar.

Kurul Başkanı, Cumhurbaşkanı tarafından ve Meclis üyeleri arasından seçilir. Diğer bakanlar yine milletvekilleri arasında, Kurul Başkanı tarafından seçilir. Kurulun listesi Büyük Millet Meclisinin onayına, Cumhurbaşkanı tarafından sunulur.”

Yaşasın Cumhuriyet” sesleri ve alkışlar…

Komisyon adına söz alan Yunus Nadi Bey, Mondros Mütarekesi’ne kadar yaşanan olayları hatırlatarak cumhuriyetin ilanının gerekliliğini dile getirdi. Daha sonra kürsüye çıkan Vasıf Bey, cumhuriyeti övdü.

Daha sonra Eyüp Sabri Hoca Efendi, gecikmeden cumhurbaşkanının seçimiyle devam edilmesini talep etti.

Konuşmaların ardından tasarı saat 20.30’da oturuma katılan 158 üyenin tamamının oyuyla kabul edildi. Cumhuriyetin ilanı “Yaşasın Cumhuriyet” sesleri ve alkışlarla karşılandı.

“Türkiye, dünya devletleri arasında tuttuğu yere layık olduğunu ispat edecektir”

Cumhuriyetin ilanından ardından cumhurbaşkanlığı seçimine geçildi. Yapılan gizli oylamada 158 milletvekilinin tamamının oyunu alan Gazi Mustafa Kemal, TBMM tarafından yeni Türk devletinin ilk cumhurbaşkanı seçildi.