Mart ayında, Kat Bolstad Antarktika’da dev kalamarı görüntülemek için özel olarak geliştirdiği kamerasıyla aylar boyunca bu dev deniz canlısını aramaktan yeni dönmüş, Yeni Zelanda’nın Auckland Teknik Üniversitesi’ndeki odasında oturuyordu. Bilgisayarına bir elektronik posta uyarısı geldi.

Postayı okumak için açtığında başından aşağıya kaynar sular döküldü. Onun aylarca aradığı dev kalamarı başkası bulmuştu, çektiği videoyu “Bunun dev kalamar olduğunu doğrulayabilir misin?” sorusuyla göndermişti.

Videoda, ilk kez bundan 100 yıl önce bir ispermeçet balinasının midesinden çıkan kimi gövde parçaları nedeniyle varlığı anlaşılan ve ayrı bir tür olarak sınıflanan, o günden bugüne de 5-6 kez fotoğraflansa da hep ölü olarak bulunan, canlı ve denizde yüzerken hiç görüntülenemeyen işte o dev kalamarın henüz 30 santim boyundaki yavrusu görülüyordu.

Neredeyse şeffaf gövdesiyle Okyanusun 600 metre derinliğinde zerafetle yüzüyordu işte.

Biz Türkçede hepsine “dev kalamar” diyoruz ama aslında iki tane dev kalamar var. Bu haberde sözü edilen “dev kalamar”a İngilizcede “colosal squid” (Mesonychoteuthis hamiltoni) adı veriliyor. Bir de İngilizce’de “Giant squid” (Architeuthis dux) adı verilen canlı var, o da bir kalamar ama başka bir kalamar.

Çekilen videoyu da görüyorsunuz, bu narin canlının eğer okyanusta hayatta kalmayı başarırsa ileride boyunun 14 metreye kadar uzayacağını, ağırlığının bir tonun üzerine çıkacağını şimdiden hayat etmek imkansız ama bu dev deniz canlısı, dünyamızda yaşayan en iri yumuşakça.

Onu Schmidt Ocean Institute’ün araştırma gemisi Falkor’un denize indirdiği uzaktan kumandalı denizaltı 9 Mart günü görüntülemiş. 35 günlük araştırma seferinin amacı dev kalamarı bulmak değil, Atlantik Okyanusu’nun güneyinde hem deniz canlısı sayımı yapmak hem de bulunabiliyorsa yeni canlı türleri keşfetmekmiş.

Yavru dev kalamara ilk kez 1775 yılında ünlü Britanyalı kaşif Kaptan Cook tarafından keşfedilen ve onun o sırada Britanya Donanması’nın başında olan ve sonradan temek tarzıyla bütün dünyada meşhur olan Lord Sandwich’in adını verdiği üzerinde insan yaşamayan adaların yakınlarında tesadüf etmiş Alman araştırma gemisi. (Aynı Kaptan Cook, o yolculuğunda Pasifik Okyanusunda keşfettiği başka bir takım adaya daha Lord Sandwich’in adını verdi ama neyse ki bu isim kalıcı olmadı, o adalara bugün ‘Hawai’ diyoruz.)

Bu dev deniz canlısının en büyük düşmanı ispermeçet balinaları, onlar dev kalamarların tadını çok seviyor. Bu devasa düşman yüzünden dev kalamarlar da çok ürkek canlılar. Belki de gelecek tehlikeleri sezebilmek için bir basketbol topu büyüklüğünde dev gözleri gelişmiş.

Genellikle okyanusun çok derinlerinde yaşıyorlar ama unutmayın ispermeçet balinaları da 1250 metre derinliğe kadar inebiliyor avlanmak için. Bu küçük yavru 600 metre derinlikte görüntülenmiş, vücudu olgunlaştıkça büyük ihtimal daha derinlere inecek. Bu kadar derinde yaşadığı için ilk olarak bir balinanın midesinde keşfedildiğinden beri hiç canlı biçimde gören olmadı onu ama 8 kez ölüsü balıkçı ağlarına takıldı. Evet onu 100 yılda sadece 8 kez gördük.

Dev kalamarı kendisi arayıp bulamayan ama ondan uzmanı olduğu bu canlıyı videosu üzerinden teşhis etmesi istenen Kat Bolstad, bu müthiş canlıyı ve onun bulunma/bulunamama öyküsünü The Conversation’da çok güzel yazmış. “Onu bugüne kadar hiç bulamamamızın sebebi, bizden kaçınıyor olması” diyor ve kalamarın ürkekliğini anlatıyor. Bu deniz canlısı milyonlarca yıllık evriminde büyük olasılıkla her türlü ışıktan kaçınmak üzere programlanmış, ışık demek saldırgan canlıların size yaklaşması demek. Ve insan yapısı bütün bilimsel araçlar, kaçınılmaz biçimde hem videoların net olabilmesi için ışık saçıyor hem de fazlasıyla gürültülü.