Geçen Cuma akşamı Almanya’nın Bayreuth şehrinde hayatımın en olağanüstü Wagner operasını izledim.

Bayreuth, Richard Wagner’in evinin ve mezarının bulunduğu şehir.

Oradaki opera binasını da kendisi tasarladı ve inşa ettirdi.

Bayreuth Festivali, dünyada en zor bilet bulunan klasik müzik festivali.

Almanya’nın en büyük gazetesi Bild’in 16 yıl genel yayın yönetmenliğini yapan dostum Kai Diekmann sayesinde 8 yıldır bu festivali izleme imkanı buluyorum.

Ahmet Güneştekin’le birlikte izleyince farklı oluyor

Bu yıl uluslararası sanatçımız Ahmet Güneştekin de bizimle birlikteydi.

Belki çok az insan bilir ama Güneştekin bir opera tutkunudur ve inanılmaz ayrıntı gözlemcisidir.

Onunla birlikte opera izlemenin böyle de bir yararı vardı.

Bu yılki Bayreuth yazılarımda onun gözlemlerinde yararlandım. 

Opera “Şişman kadınların” dinlenemez şarkıları mıdır?

Bazı insanlar için opera “Şişman kadınla, şişman erkeğin saatlerce söylediği dinlenilemez şarkılar” diye dalga geçtiği bir sanattır.

Oysa kökeni tam anlamıyla popüler bir kültüre dayanır.

İtalya’da “Bel canto” yani güzel şarkı olarak bilinir.

Çoğu da romantik popüler konuları işler.

İkinci sahnenin başındaki düğün müziğini hepimiz biliriz

Opera aryaları dünyanın en popüler şarkıları arasında yer alır.

Mesela, Cuma akşamı seyrettiğim Lohengrin’in ikinci sahnesinin giriş müziği bütün dünyada düğünlerde en çok çalınan müziklerden biridir. 

Bu 8 yıl boyunca Wagner’in en ünlü operalarını izledim.

İki defa Tannhauser ve birer defa Meistersinger, Tristan und Isolde, Parsifal, Uçan Hollandalı ve Ring döngüsünden Siegfried ve Die Walküre…

Geçen Cuma ilk defa Lohengrin’i izledim.

Son 8 yılda izlediğim en olağanüstü Wagner operası

Şöyle diyelim.

Bu sekiz yılda seyrettiğim en iyi hatta olağanüstü Wagner operasıydı.

Bir adım daha ileri gideyim.

Bütün hayatım boyunca seyrettiğim en iyi opera yorumuydu.

Ben aslında “Bel Canto’cuyum…”

Daha popüler operaları severdim.

Nedense Wagner bana hep zor bir müzik gibi görünürdü.

Son 8 yılda görüşüm tamamen değişti.

Perde kapanırken ilk defa aklıma gelen soru

İşte bu operanın sonunda sanatçılar seyirciyi selamlamaya gelirken şu soru ilk defa aklıma geldi. 

Operalarda niye tenorlar, yani erkek şarkıcılar, sopranolardan yani kadın sanatçılardan daha çok alkışlanır.

Çünkü ben opera ve arya hayranıyım.

Bundan 15 yıl önce yaptığım “Arta Kalan Zamanda” isimli iki ayrı arya albümü Türkiye’de best seller oldu, en çok satan yabancı müzik listelerinde 8 hafta 1 numarada kaldı.

O CD’leri alan insanların büyük bölümü hayatlarında ilk defa arya plağı alıyordu.

Orada seçtiğim sanatçıların yüzde 80’inden fazlası sopranoydu.

O nedenle perde kapanırken bu soru aklıma geldi.

Bu konuya döneceğim ama önce seyrettiğim bu olağanüstü opera hakkında size biraz bilgi vereyim.

Lohengrin Wagner’in en romantik operası

Lohengrin, Richard Wagner’in en romantik operası.

1850 yılında ilk defa Weimar’da sahnelendi.

Prömiyerinde  orkestrayı yöneten şef, Wagner’in karısı Cosima Wagner’in babası ünlü besteci Franz List’ti.

Orkestranın başında yaşayan en büyük Wagner yorumcusu vardı

Geçen Cuma Bayreuth’daki gösteride orkestranın şefi ise Christian Thielemann’dı.

Bugün yaşayan en iyi Wagner yorumcusu olarak biliniyor.

Oyunda esas hayran olduğum insan kimdi

Ama bu oyunda beni hayran bırakın 1 numaralı şahsiyet, ünlü sanatçı Neo Rausch’du.

Rausch günümüzün en önemli figüratif ressamlarından biri.

Sosyalist gerçekçilikle sürrealizmi birleştiren bir sanat anlayışı var.

Sahne düzenlemesini ve erkek kostümlerini o yapmıştı.

Kadın kostümlerini ise eşi Rosa Loy hazırlamıştı.

İki sahne arasında Neo Rausch ile yaptığımız sohbet

Bugüne kadar bir opera sahnesinde gördüğüm en olağanüstü düzenlemeydi.

İki sahne arasında onunla ve eşiyle bir süre sohbet ettik.

Opera için çalışmanın zorluklarını anlattı.

“Çünkü Bayreuth’un geleneğinde bir çok sınırlayıcı unsur var. Ayrıca sahnenin getirdiği sınırlamaları da buna ekleyerek çalışıyorsunuz” dedi.

Bütün sahnelerde beni kendimden geçiren bir dünya yaratmıştı.

Hayatım boyunca unutmayacağım.

Çok alkışlananlardan biri koro şefiydi

Sahnede hayran olduğum bir başka grup  da koroydu.

Opera sahnesinde çok koro izledim ama böyle bir yorum ilk defa görüyorum.

Koro anlayışına büyük bir yenilik getirmişler.

Zaman zaman gözlerimi kapadığımda kendimi şahane bir Deutsche Gramaphon plağı dinlermiş gibi hissettim.

Koro şefi Thomas Eitier de Lint oyun sonunda en çok alkışlanan insanlardan biriydi.

Bu çağda hala niye erkek sanatçıları daha çok alkışlıyoruz?

Geliyorum bu 8 yıldır ilk defa aklıma gelen soruya. 

Cuma akşamı perde kapandıktan sonra sanatçılar sahneye geldiğinde en uzun ve en coşkulu şekilde alkışlanan sanatçı Lohengrin rolünü oynayan Tenor Piotr Beczala oldu.

Polonyalı “Lirico-Spinto” denilen bir tenor.

Şarkının lirik güzelliğini korurken, yüksek volümle de söyleyebilen bir sanatçı.

La Scala, Metropolitan, Wiyana Devlet Operası ve Bavyera Devlet Operası gibi dünyanın en prostijli merkezlerinde sahneye çıkmış bir sanatçı.

Çok da iyiydi ama bugüne kadar dinlediğim en iyi tenor da değildi.

Ben Elsa rolündeki sopranoyu alkışladım

Oysa ben en az onun kadar Elsa rolünü oynayan Güney Afrika kökenli sanatçı Elza van den Heever’i de beğendim ve alkışladım.

Alkışlarken de aklıma işte o soru ilk defa geldi.

Bu MeToo çağında bile operada erken sanatçılar neden kadın sanatçılardan daha çok alkışlanıyor?

Çünkü kahraman rolleri çoğunlukla tenora verilir

ChatGPT’den aldığım cevaplar şöyleydi:

(*) BİR; Kahraman Rolü Çoğunlukla Tenora Verilir.

Opera geleneğinde aşk hikâyelerinin başkahramanı genellikle tenor olur.

Seyirci, dramatik olarak en yoğun duyguları (aşk, fedakârlık, kahramanlık) tenor karakterden alır.

En ünlü aryalar tenorlara ait

(*) İKİ: En Ünlü Aryalar Tenorlara Ait

Operadaki “hit” parçaların çoğu tenor partileridir.

Örneğin:

Nessun dorma (Turandot, Puccini)

La donna è mobile (Rigoletto, Verdi)

Una furtiva lagrima (L’elisir d’amore, Donizetti)

Bu aryalar kolay hatırlanır, melodik olarak parlaktır ve seyirciye doğrudan etki eder.

Yüksek Do gibi notalar heyecan yaratır

(*)ÜÇ; “Yüksek Do etkisi”

Tenor sesi, yüksek perdede güçlü, parlak ve dramatik bir etki yaratır.

İnsan sesi içinde bu kadar yüksek ve güçlü tınılı söylemek teknik olarak zordur.

Özellikle “yüksek do” (do di petto) gibi notalar büyük bir heyecan yaratır ve alkış sebebi olur.

İnsan kulağı yüksek ve parlak seslere duyarlıdır

(*) DÖRT: Duygusal Tepki ve Psikoloji

İnsan kulağı doğal olarak parlak ve yüksek seslere daha fazla tepki verir.

Tenorların söylediği bölümler genelde aşkın zirve anlarında gelir; seyircide duygu yoğunluğu yaratır, alkış refleksi artar.

Caruso, Pavarotti, Domingo etkisi

(*) BEŞ: Kültürel pazarlama etkisi

Tenorlar (Caruso, Pavarotti, Domingo) 20. yüzyılda star sistemiyle popülerleşti.

Kısaca halkın operada “beklediği” büyük anlar genellikle tenor aryalarıdır.

Demek ki ben halktan kopuk biriymişim

Bu cevapları okurken kendi kendime “Hayret, demek ki ben halktan kopuk biriyim” diye düşündüm.

Muhtemelen de doğrudur.

Çünkü ben operalarda her zaman sopranoları daha büyük hasretle beklerim.

Soprano aryaları, benim konserlerde kendimle en çok başbaşa kaldığım anlardır. Dünyanın bütün çirkinlikleri, kabalıkları, vicdansızlıkları silinir o anlarda kafamdan.

Çok iyi bir resetleyicidir soprano aryaları.

Bu alkış erkek egemen dönemin genetik fosilleri

Yine o soruya döneyim.

Bana göre bütün bunlar  bugünün “Zeitgeist”ında bahaneye dönüşmüş  gerekçeler.

Eski bir “Erkek egemen” dönemin bizlerde kalmış genetik fosilleri diye görüyorum bunları. 

Ama unutmamak gerekir ki, Fehmi Koru’nun deyişi ile ben bir “Pop sosyologum”, yani popüler kültür sosyoloğuyum.

Nereye gitsem, oranın popüler ayrıntıları benim gözüme takılır ve mutlaka anlatma gereği hissederim.

Wagner bir Alman biracısı olabilir mi?

Mesela bu yıl sahne aralarında opera binasının bahçesinde dolaşırken bir şeyi farkettim.

Her yerde Wagner’i elinde bira bardağı ile gösteren çizimleri vardı.

Yani Wagner’in kendi yarattığı operanın bahçesindeki imajı iyi bir Alman biracısıydı.

Acaba Wagner gerçekten “Biracı mıydı?”

Hayır Wagner biracı değil şarapçıymış

Bira tabii ki Bavyera’nın en popüler içkisi.

Ama gözümdeki ve okuduğum Wagner sanki bildiğimiz bir biracı Alman olamazdı…

Haklıymışım.

Wagner bira severmiş ama asıl tutkusu Fransız şarabı ve şampanyaymış.

Çok içmezmiş ama düzenli içermiş.

Tercihi kırmızıda Bordeaux, beyazda Cote du Rhone

Eşi Cosima Wagner’in bir mektubunda “Wagner bir kadeh şampanya istedi” gibi bir cümle var.

Merak ettim hangi şampanyayı içermiş diye…

Mesela Paris’te Tannhauser operasının sergilenmesinden sonra “Chandon, Fleur du Jardin” içmiş.

Fransız şarabını çok severmiş ama spesifik olarak hangi şarabı tercih ettiği konusunda bir bilgi bulamadım.

Bordeaux’nun kırmızılarını, Rhone bölgesinin beyazlarını sevdiği yolunda bazı genel bilgiler var.

Belki çoğunuz için lüzumsuz bilgiler ama yine de vereyim dedim.

Evindeki kütüphanenin Atatürk’ün okuduğu kitaplarla ne ilgisi var?

Bu yılki Bayreuth festival ziyaretim  tam anlamıyla bir Wagner günleri haline geldi.

Size yarın dünya müzik tarihinin bu en ünlü insanlarından biri hakkında ilginç bilgiler vereceğim.

Mesela kitaplığının, Atatürk’ün okuduğu kitaplarla ne ilgisi var?

En iyi dostu Nietzche’nin niye hiçbir kitabını göremedim.

Evinin üst katındaki ölüm maskesi kime aitti.

Kral Ludvig’in fotoğrafı bana kimi hatırlattı.

Yaptırdığı konser salonun koltukları niye bu kadar kötü ve rahatsız…

Mezarının yanındaki küçük mezar kime ait…

O evde kalan ikinci çok ünlü besteci kimdi.

Eşi Cosima Wagner nereye gömüldü?

Bunlar da yarına…