Türkiye’nin Aralık sonunda yaygın şekilde uygulamayı düşündüğü Sinovac şirketi aşısının onay alma süreci yaklaşırken gelen bir haber aşının sadece sağlık meselesi değil politik kaygıların odağına yerleştiğine işaret ediyor.
İlk haber Endonezya’dan. Endonezya’da Sinovac’ın aşı denemelerini yürüten PT Bio Farma şirketi gazetecilere denedikleri aşının yüzde 97 oranında etkili olduğu bilgisini verdi. Oran çok yüksek ama ilginç şekilde aşının asıl sahibi Sinovac’ın Pekin’deki merkezi açıklamayı yalanladı. Açıklamaya göre Bio Farma, yüzde 97 olan ‘serokonversiyon’ oranını etkinlik oranı olarak telafuz etti. Serokonversiyon oranı, deneklerde hastalığa karşı savunma amaçlı antikor geliştirme oranını anlatıyor ama antikor oranlarının korumayı garanti altına aldığı söylenemiyor. Sinovac, korumayla ilgili sonuçların denemelere çok daha erken başlanan Brezilya’dan beklendiğini açıkladı. (Sözün burasında Bio Farma’nın Endonezya devletine ait bir şirket olduğunu hatırlatmakta fayda var. 270 milyon nüfuslu Endonezya’nın bugüne kadar 75 milyon yurttaşına yetebilecek kadar, sadece 150 milyon aşı (100 milyon Oxford, 50 milyon Sinovac) sipariş edebildiğini hatırlatmak gerekiyor. Siparişte yetersiz kalmış Endonezya devletinin suçlamaları savuşturma ihtiyacı ortada.)
Aşıyı ilk uygulayacağız ama verimiz yok
Sinovac’ın Türkiye’den değil Brezilya’dan sonuç beklemesi çok şaşırtıcı. Nasıl şaşırtmasın; Türkiye aşıyı yıl bitmeden uygulamaya başlayacağını açıklayan tek ülke. Bir sonuç görülmüş olmalıydı ki Sağlık Bakanı Fahrettin Koca (hatta ilk olarak 11 Aralık’ı telaffuz etmişti) Aralık’ta 10 milyon doz Sinovac aşısı uygulayacağını açıklasın. Türkiye’nin aslında aşıyla ilgili en olgunlaşmış verilere sahip ülke olması ve Sinovac’ın bir numaralı referansı haline gelmesi,Sinovac’ın bizi referans alması gerekirdi. Hele aşıyı aylardır deneyen Endonezya sağlık otoritelerinin bile aşıya acil onay vermek için en iyimser tarihleme ocak ayının üçüncü haftasını işaret ettikleri düşünülürse…
Türkiye ile Endonezya arasında Türkiye lehine nasıl bir fark olması gerekiyor. Farkı anlayabilmek için de yakın tarihe dönmemiz gerekiyor. Endonezya’ya bakalım; aşının onay öncesi son aşaması olarak bidiğimiz Faz3 denemelerine Ağustos ayında başlamışlar. Aşının Türkiye’deki Faz 3 denemelerine ise 13 Kasım’da başlandı, Sinovac ilk 2 fazın sonuçlarını 18 Kasım’da açıkladı. Endonezya’da Kasım’da yayınlanan haberlere bakarsanız Bio Farma, aşıya ilişkin denemelerin sonuçlarını ocak ayında açıklamayı planlıyormuş. Türkiye’de ise bu çalışmanın ne zaman açıklanacağı hiç telaffuz edilmedi. Arşivden çıkan sonuç şu ki Türkiye’nin denemelere Endoezya’dan yaklaşık 3 ay geride başlamasına rağmen aşıyı bir aya yakın erken uygulamaya başlamayı planlaması şaşırtıcı. Medyada en sükseli aşı olarak görülen Pfizer/Biontech’e İngiltere’nin verdiği onay bile tartışmalıyken bizim hızımız sorgulanacaktır elbette.
Temmuzda başlayan Brezilya’yı geçer miyiz?
Benzer bir aşırı hız izlenimine Sinovac aşısının Temmuz sonunda Çin dışında en erken denemelerine başlandığı ülke olan Brezilya ile karşılaştırma yapılınca da kapılıyorsunuz. Brezilya’da Devlet Başkanı Bolsonaro’nun siyaseten Çin karşıtı tutumu nedeniyle bu aşının ilerlemesinde sorunlar (bir süre denemeler asıya alınmıştı) oluştu. Sao Paolo eyaleti tüm engelleme girişimlerine rağmen Ocak ayında aşılamaya başlamayı planlıyor. Ancak en erken başlayan ülke olmasına rağmen bizim kadar hızlı sonuca gidecek gibi görünmüyorlar.
Aşılar Endonezya’ya da gitti
Öte yandan iki ülke arasında şaşırtıcı bir benzerlik var. Endonezya’ya da Aralıkta tıpkı Türkiye gibi milyonlarca doz aşı gelmiş olacak. Bandung’a 1.9 milyon dozluk Sinovac aşı kargosu dün indi bile. Endonezya basını, aşının henüz onay almaması üzerinde duruyor ve haliyle kargoların gelmesine şaşırmış durumda. Ülkede aşılamaya ne zaman başlanacağının ise hala belirsiz olmasına da vurgu yapılıyor.
Koca’nın açıklaması aşırı hızın teyidi gibi
Sözcü’de bugün İsmail Saymaz’ın sorularını yanıtlayan Bakan Fahrettin Koca, “Türkiye bu kadar zavallı mı?. Sonuçlarını bilmediğimiz aşıyı 83 milyona yapacağımızı düşünüyor musunuz” diye net bir güvence veriyor. Bu sözlerini desteklemek için de Biontech’in de Faz3 sonuçları açıklamadan erken sonuçları açıkladığı örneğini vererek sözlerini destekliyor. Sonuçların TİCK ve Halk Sağlığı Laboratuvar1’nda incelemesinin tamamlanmadıkça aşının uygulanmayacağını söylüyor. Ancak Pfizer/Biontech aşısının Faz3 denemelerinin ABD’de 27 Temmuz’da (Türkiye’den yaklaşık 3 ay önce) 43 bin 661 kişi üzerinde başladığını ve buna rağmen 8 Aralık itibarıyla iki şirketin İngiltere dışında kimseden onay alamadığını göz önünde bulundurmak gerekiyor. Bakanın sözleri böyle bir hıza açıklama getiremiyor. Getirmemek bir yana Koca’nın örneği ortada bir aşırı hız olduğu görüşünü destekliyor.
Görünen o ki Türkiye ve Endonezya, ‘aşı onayı’ konusunda kendi göbeğini kesmeye karar vermiş izlenimi veriyor. Hal böyle olunca üretici şirketin bile henüz koymadığı noktayı koyma konusundaki inisiyatifin sıkı bir bilimsel raporla desteklenmesi gerekecek. Özelikle geriden gelip öne geçen Türkiye’de bağımsız otoritelerin görüşüne açılmış ayrıntılı verilere ihtiyaç olacak.
Aşının ilk uygulamalarına ilişkin verilecek halkla ilişkiler fotoğraflarının yanına bir ayrıntılı rapor iliştirilmesi elzem. Burada maksat Sinovac aşısının kötü olduğunu kanıtlamak değil. Mesele işi şansa bırakıp bırakmama meselesi. Belki de kim bilir talihliyizdir de Sinovac aşısı dünyanın en ucuzu ve en iyisidir de ülke olarak maddi-manevi bayram ederiz. Bu ihtimal var çünkü aşının Çin ve Brezilya’daki ilk denemelerinde güvenliğinde sorun bulunmadığını unutmamak gerekiyor.
Burada konumuz aşının etkinliği, şeffaflığı, miktarı ve güvenilir bir prosedürün önümüze serilip serilmeyeceği. Tombaladan bize sağlık çıkmasını umma durumunda kalmamak gerekiyor.
Sinovac için iki olumlu not
Sinovac aşısı için olumlu gelen olumlu bir haber ise bugüne kadar 515 milyon dolar fon topladığını açıklaması oldu. Bulunan kaynak doz kapasitesini iki katına çıkaracak. Doz artışı, aşının onay alması durumunda Türkiye’nin de daha fazla aşıya ulaşması anlamına gelebilir.
Öte yandan Sinovac’ın müşterisi Endonezya’dan gelen abartılı yüzde 97 açıklamasını duymazdan gelmeyip yalanlaması güvenilirlik açısında artı puan. Geçmişte aşı onayı için rüşvet vermekten dava edildikleri haberlerinin üzerine çıkmasa da olumlu bir kayıt olarak not edilmeli.